Hargaysa (Salaanmedia.com)_ Ugaas Axmed Maxamed Siciid(Cali Mahdi) oo ka mid ah madax dhaqameedka somaliland ayaa si guud u soo bandhigay sheeko ka waramayso xaalada dalka taagan.
ugaas Cali Mahdi oo qoraalka uu kaga waramay qisada sheekadan taabanaysa nolosha qoys iskaga gudbay Yeman iyo somaliland ayaa ku bilaabay sidan:-
Sida aynu ognahay waxyaalaha noqday nolol maalmoodkooda amba dhaqanka Soomaalida iyadoo sababo gaar ahina weheliyaan waxa ka mid ah dhoofka oo xataa ay u leedahay hal ku dhegyo ku wajahan dhaqdhaqaaqan sida “Ragga dhoofku waw dawr hadduu mawdku daayee” waana arrin soo jireen ahayd intii muddo aha una muuqata wax nolosha la wadaaga qudh iyo Qoys kasta oo Soomaali ah.
Dadkaa haddaba dhoofka ku maqanaa waxa ka mid ahaa Hooyo Idil Qoyskooda oo ahaa Qoys magac iyo sharaf ku dhex lahaa lagana qadarin jiray Mujtamaca Soomaaliyeed dhexdiisa ee ku noolaa Dalka Yemen guud ahaan, gaar ahaana Magaalada Cadan oo xidhiidh Baayac Mushtar la lahayd Dalka Soomaaliland.
Hooyo Idil waxay ahayd Gabadh ka mid ah caruurta Qoyskaa aan kor ku xusay oo ku dhalatay Magaalada Caden ee Dalaka Yaman(Yemen) kuna kacaantay ilaa inatay ka gaadhaysay heerkii gashaantinimo oo ku beegnayd wakhtigii Dalka Somaaliland insaalax wareer iyo soofdaran habowgu u kawsaday ee 60kii.
Hooyo Idil, sida dhaqan iyo caadada inoo ah Gabadhi waa guur iyo gayaane , waxa doonay Dhame oo ah Wiil gayaan dhigeeda ah kana soo wada Qallin jabiyeen Dugsi oo intuu uu wax baranayay isha si dhaqan ku jiro Isha ugu hayay kuna hawaawi jiray in Eeebe Idil calafkiisa guur ka dhigo.
Arrintu waxay soo socotaba waxa uu Dhame soo gaadhay wakhtigii uu in badan sugayay ee guurkiisa. Kadib waxa uu soo kaxaysatay Odayaashii Qabiilkiisa hoose si ay ugu doonaan Gadadhii uu in badan Maskaxda ku hayay. Waxa hadaba kulmay maamuus doonidii Hooyo Idil iyo “Kana saar kana siibtii” ee Hasheenii Maandeeq dihatay Dhiciska.
Hooyo Idil, waxay shardi uga dhigtay inuu Arooskoodu ka dhaco Dalka hooyo.Wiilkii (Dhame) isagoo farxadi ka muuqato kuna hayay Maskaxda inuu Ooridiisa kala tashado marka loo meheriyo inay Dalkii tagaan “Bishooda Shahar Al Casalka” haddana ka baqa qabay inay Guurka naftiisa ku gacan saydho markay ogaato inuu ku jiro hindise ah geediga wadankkii, waxayse u noqotay faraxad labaysa guurka dalabka kaga yimid Ooridiisa ee ah inay Dalkii Hooyo ku aqal gasho. Halkaa waxaad ka garan kartaa boholyoowga,caadifiyadda iyo xiisaha wadan jacaylka labaanaha ka muuqda oo midba midka kale aad moodo inuu uurkiisa ku jiro.
“Wixii aad rabtiyo
Riyadaan beryahan
Ruunay jeclaa
Raxmaan mahadinee
Iyadoo runaa
Raarteena taal”
Hooyo Idil waxa loo mehirayay Dhame isla Habeenkiina waxa loo sameeyay sadex Habeen oo is tus ah.Sheekooyinka cawayskooda waxaan ka maqnayn weedho ay ka mid yihiin “Asuul badanoo amaan badanoow waxaan aabyow ku oon bixi lahaa ………. iyo anoo Ubad dhala”.
Hooyo Idil iyo Xaajigeedii Dhame muddo yar ka dib waxay u soo amba baxeen. Wadanka Soomaalilaand waxayna farxaddii iyo jibadii markaa joogtay kala qayb galeen Eheliyaddodii. Hooyo Idil iyo Dhame, himilooyinkoodii markaa taagnaa ismay lahayn waxbaa Ifka idinka dhiman, waxana iskugu dhacay guurkoodii oo Wiil iyo Gabadh kasta u ah higsi nololoodkooda kowaad iyo xoriyaddii Dalkii ay ka soo jeedeen oo dhamaystirmay. Waxaa xaaji Dhame hadaladiisa ka mid ahaa “Idilkood Haweeynkiyo Hablaha jira aduunyada Ooridii had iyo jeer hiyigaygu raaciyo Hooyadii dhashaydaay ma ogtahy habeenada waxa layga hirayaa Hawadii Hargeysiyo Herer daafaheedii”,
Hooyo Idil waxa muddo yar kadib is bedelay yididiiladii ay ka qabtay inay xornimadu soo kordhiso sinaan, Cadddaala iyo horumar Dalka iyo Dadkuba gaadho oo wax u sooo kordhisa, wuxuuna dareen ka galay go’aankii ay qaateen iyada iyo Xaajigeedu inay Dalka yimaadaan
inuu go’aan wax ku oola ahaa iyo in kale, taas oo aan midna mid ku canaanayn oo uu ahaa arrin wadaraysan mana garanayso meel kale oo loo ciirsado iyadoo isku qancisay in gabadhadu tahay “Cir kaa dheer Dhul kaa dheer” iyo “Yaa Rida Harageedii igaga celiya”.Hasa yeeshee, wax la aamino Dalkaaga ayaa u roon.
Hooyo Idil waxay ku dhashay Dalka Afar Wiil iyo laba Gabdoodh, waxayna in badan u soo rafaadeen iyada iyo Xaajigeedii korintoodii iyo wax barashadoodii, iyagoo is lahaa kuna rajo weynaa inay Beri dhaami doonto iyo kuwan aad dhasheen ayaa idin anfici doona haddii Eebe idmo oo aan marna meesha soo dhigan inay arrintoodu noqon doonto shalay dhaantay.
Xaalada Dhame iyo Hooyo Idil waxa u bilaamatay dhicii Dadad iyo Duunyo ee Wadanka Soomaaliland qabsatay, Labadeedii Hablood ee Hooyo Idil dhashay waxa guursaday “Haybti garan waa” mana oga ilaa manata meel ay jaan iyo cidhib dhigeen oo lala tagay, waxay ku miyanyihiin nolol iyo dhimasho.
Waxa wakhtigu hadba gees dhigaba, waxa la soo gaadhay wakhtigii”Anaa kaa hurddee laguma haysteene” iyo dib u xoraynta Dalka Hooyo 1988 “Heeryada Ragbaa kaaga furi Hub iyo Baaruude”.Halkaa markay marayso ayay talo faro ka haaday kana bilaabmay Dalka Umulo dooxii iyo wixii dhacay jab iyo halaag.
Iyadoo hadaba meel walba Rasaasi ka dhacayso, Maydkuna quban yahay Wadooyinka oo aan Qofna ku xisaabtamayn inuu ka baxayo waxa dhacaya oo Hooyo Idil, Xaajigeedii iyo afarteedii Wiil Guriga iskugu yimaadeen kana tashanaya siday yeeli lahaayeen ayaa waxaa u soo galay Hooyo Idil Nin ay jaar ahaayeen kuna xisaabtamaysay inay u irkan doonto markay dhibaato timaado oo Qori sita.
Si farxad leh ayay Hooyo Idil iyadoo ilko cadayn qosol gariir ka muuqdo ugu soo booday, waxayn ku tidhi; “Alla hooyo Daheeyoow ii gurmo”.Waxase ku noqotay lama filaan inuu Daheeye Xaajigeedii (Dhame)iyo Wiilkeedii curad horteeda Xabad ku dhufto oo ay Geeridii iyo u qaadan waagii u horayay halkaa kala kulanto, waxayna ku noqotay af kala qaad iyo wax dhaqankeena ka caagan.
Hooyo Idil iyo seddexdii Wiil ee u soo hadhay waxay noqotay arrrinkoodu “Naftu orod bay kugu aamintaa” iyo inuu midba halkii hortiisa ahayd u dhaqaaqo, habqan iyo kala lulankii baaqiguna hadda waw koow, Hooyo Idil halkaas ayaa ugu damabysay waxay Hooyo tidhaado,
Hooyo Idil, Muddo laba Sano ah ka dib ayaa wakhti Habeennimo ah waxa Xeryaha Qaxoontiga loogu keenay Hanad oo ah Wiilkeedii ugu yaraa oo Dhaawac il geeraad leh ah,waxa baroorteeda ka mid ahaa”Quruxdiyo xumaantiyo, qandhadiyo xanuunkaba misna qaar kaloo badan dhamaan qaararkaygii waxaan ugu wanqalayaa Wadankaygu qaaliya.
Hooyo Idil iyadoo la dardaarmaysa Hanad dulucduna tahay dardaaran guud waxay tidhi,”
Hanadoow hooyo heedhe
Markii aan hoobeey hobayaada
Hobbo oo hinqadaada
Hamhamtii cuntadaada
Hinqo oo socodkaaga
Hidaa hidaa Afka aad ku hadaaqday
Iyo markii aad hanaqaaday
Wuxuunbaa ila hadlaayayoo
Wadnaahaan farta Hooyo
Heedhe aan ka hagaaginoo
Anigoo hurdah mooyee
Haamad baa i maqnayd.
Hayeeshee hooyo heedhe
Handoow Hooyo heedhe
Dalkii aad u huraysay naftaada
Ana aan uba hoogayee
Aduun wayska halkiisee
Wixii aan Ubad haystay
Aabihiinoo ka horeeyay
Halkaa maanta ka joogo
Habka aan u arkaayo
Hilinkaan ku aqaanay
Anigaa huba taasoo
Markan waynu xorayne
Alla yaanse …Alla yaanse hal yeelin.
Hanadoow hooyo heedhe,
Hoos u dheeho warkaygan
Hadhaagii Cadawgeena
Nacabkii ku hafaayay
Hal dhablaystay Rageena
Hirqadee cabbay Dhiiga
Ana Hawdka i keenay
Hagabkii Guryaheena
Wixii hoosta u yaalay
Isagoon hala dhaafin
Haalufee la caraabay
Hanadoow heedhe Hooyo
Yaan hogaanka u dhiibin
Ninka aan laga haadin
Hufin een la afuufin
Bal inuu hawsha karaayo
Hinjiyoo la dhaqaaqo
Hayin aan Ubad daadin
Habsan oon lagu guurin
Hantiduu Dhulku yeesho
Hoos ahaan ula dhoofa
Mar labaad ina heera
Aayihii hog ku tuura
Nin inuu hagardaamo
Cadaw kuula heshiiya
Hanadoow heedhe Hooyo
Yaan hogaanka u dhiibin.
Nin inoo hangasheeya
Hanjabaad iyo cay
Dadka jeel u horseeda
Wax Halyay ku dhamaaday
Hal bacaad lagu maalay
Heedhe noogu sifeeya
Hanadoow Heedhe Hooyo
Yaan Hogaanka u Dhiibin.
Nin wixii Dalka Hooyo
Hanfigiyo kulaylka
Dhallintii hurushootay
Halasahaa la marteen
Hawl yaraan intuu mooday
Ka hinaasin Steena(SNM)
Humri uu ka maraayo
Wixii soo hadhay Dhaawac
Nin intuu iska hor keeno
Hayb Hayb noo kala saara
Hanadoow heedhe Hooyo
Yaan hogaanka u dhiibin.
Ninkii soo helay Geela
Horwaynkii laynaga qaaday
Hubsadee Xero keenay
Ninka hoos u dhigaaya
Kolba ceeb huwinaaya
Hoggii layga qaniinay
Halaqii lixdankii(60)
Wixii aan hurushownay
Ninka aan ka hirayninee
Hanadoow Heedhe Hooyo
Yaan Hogaanka U Dhiibin.
Umaddoo isku habsaantay
Isna hoos ka ribdhaaya
Hadhaw hees noqon doonta
Hanadoow kici maaya e
Hadeer waa lays cunayaa
Hanadoow heedhe Hooyo
Yaan hogaanka u dhiibin.
Dacawadii hadalkeeda
Hawraartii laga reebay
Horta saw ma ahayn
Walee Reerkaan haleelo
Hawlyaraan uma guuro
Kii habkeeda yaqaanee
Hiil iyo hooba ka hoogayee
Hanadoow Heedhe Hooyo
Yaan Hogaanka U Dhibin.
Ninka Shaadhna kuu huwanaaya
Wixii uu Rag ku heshiiyo
Hawl yaraan iska jiidha
Hamaan taa ku lahaa iyo
Huuno been hayaydiisu
Hanadow Hooyo heedhe
Yaan hogaanka u dhiibin.
Hanadow Hooyo heedhee
Hawraar iyo maanso
Wuxuunbaa la hubshaaye
Waa hagtii u dambaysayoo
Amba waa la hungoobiyoo
Wixii hawd u dhaqaaqa
Dib loosoo heli maayo
Amba Haleeladaa dhali doontoo
Barwaaqaa heego dhacaysa
Hanadoow Heedhe Hooyo
Yaan Hogaan Xun Loo Dooran.
Hanfadese waa ku hodaaye
Idinkoon Hadal ceebiyo
Waxba Reer hebelaynin
Habka aad u marayso.
Awrkaad heeryada saari
Adigoo hubsanaaya
Waxa aanad hurayn
Horaa loo gundhiyaa
Ninaan kuu hinjin doonin
Hanadow Hooyo heedhe
Heerayadaada ha saarin.
Ugaas Axmed Maxamed Siciid(Cali Mahdi)
La Soco Qaybta 2aad Ee Sheekada
